Nest

Frank Kunneman

Tussen de 70% en 90% van alle bedrijven wereldwijd is familiebedrijf. Ze dragen bij aan meer dan de helft van het wereldwijde BBP. Ze zorgen voor 60% tot 70% van de werkgelegenheid. In de meeste van die bedrijven wordt de kracht gezocht in het eigen nest. De vertrouwdheid van bloedbanden, gedeelde herinneringen en een levenslange omgang lijken een solide fundament voor goed bestuur en gestage groei en succes. De "nestkracht" geeft rust, loyaliteit en continuïteit. Maar ze heeft ook een keerzijde.

Nestkracht wordt snel overschat. Wat begint als een unieke krachtbron kan zich ongemerkt ontwikkelen tot een gesloten circuit. Problemen worden intern ‘aan de keukentafel’ opgelost, of liever: onder het tapijt geveegd. Nieuwe perspectieven worden niet makkelijk verwelkomd, en soms gewantrouwd. Er is vaak geen natuurlijke prikkel om buiten de familie te denken, te vernieuwen, tegenspraak toe te laten. Vervolgens doemt langzaam maar zeker een bestuursrisico op. Structurele ‘nestkrachtoverschatting’. Dat is de aanname dat het familiegevoel, de onderlinge band en de gedeelde geschiedenis altijd zullen volstaan om de organisatie te sturen en te beschermen. Familieleden in het bedrijf vertrouwen elkaar vaak blindelings (“we zijn toch familie?”). Dat kan leiden tot te laat ingrijpen bij disfunctioneren. ‘Nestkracht’ leidt ook vaak tot het vermijden van moeilijke gesprekken uit angst het familiegevoel te schaden. Dat maakt het familiebedrijf kwetsbaar: onderhuidse spanningen worden niet uitgesproken, en escaleren op termijn. Daartegenover kunnen externe bestuurders of professionals zich moeilijker verbinden of doorzetten. Ze worden erbuiten gelaten. Nestkrachtoverschatting zie je ook bij opvolging. De ouders denken dat vanzelf gaat, zonder training of kritische selectie. De gevolgen daarvan zijn in vaak pijnlijk zichtbaar. Minder geschikte bestuurders in de tweede en derde generatie. Te late of helemaal geen benoeming van externe commissarissen. Geen heldere governance-structuur. Besluitvorming op basis van consensus binnen de familie. Anderen moeten zich voegen of maar beter zwijgen. Pa blijft tot zijn dood de baas. Kortom, een warm nest kan ook een governance doos van Pandora worden.

Er is een interessante variant op het familiebedrijf en dat is het pseudofamiliebedrijf. Dat is een organisatie waar één dominante aandeelhouder de touwtjes in handen heeft. Hij gedraagt zich als ware hij de pater familias. Een “Ennia” dus. Ansari nam geen gedeelde geschiedenis mee, maar een opgelegde cultuur. Geen bloedbanden maar hoge bonussen voor ja-knikkers. Afgedwongen loyaliteit. En ook: dezelfde neiging tot centralisatie als bij een klassiek familiebedrijf. Het pertinent negeren van tegenspraak. Het vullen van de raad van commissarissen met vertrouwelingen die het gezag niet bevragen. De parallellen met het familiebedrijf zijn opvallend. Ook bij een pseudofamiliebedrijf ontbreekt vaak een onafhankelijke RvC, of deze bestaat uit mensen die vooral loyaal zijn aan de persoon aan de top. De formele governance bestaat op papier, maar niet in gedrag. Ook de nestkrachtoverschatting wordt gespiegeld: niet in familietrots, maar in het geloof dat de leider het beste weet wat goed is voor het bedrijf. De governance is ondergeschikt aan de persoon. Ansari noemde de commissarissen in de Ennia-groep “middle management”. Zowel in familiebedrijven als in pseudofamiliebedrijven wordt de raad van commissarissen al snel een schaduworgaan. In het eerste geval door de dominantie van familiebelangen, in het tweede door een te veel bij één persoon geconcentreerde macht.

In een ideale wereld zou de raad van commissarissen de spiegel moeten zijn waarin de blinde vlekken van de bestuurders zichtbaar worden. In het familiebedrijf verdringt het familiebelang soms het toezichtbelang. In het pseudofamiliebedrijf slokt de macht van één man (ja, het zijn altijd mannen) alles op. Dan wordt die spiegel dof. Zelfs de meest hechte familie, en zelfs de meest briljante ondernemer is dan uiteindelijk niet in staat om een organisatie zelfstandig gezond te houden. Bij kracht is tegenkracht niet lastig of onnodig. Tegenkracht is noodzaak, ook binnen het nest.

___

Meer weten over corporate governance? Neem een kijkje op onze events pagina!