De nieuwe leenheren

Frank Kunneman

Niet lang geleden leek het alsof het kapitalisme de wereld had veroverd. Francis Fukuyama verkondigde in 1992, vlak na de val van de Berlijnse muur, onder luid applaus dat de liberale democratie en het kapitalisme definitief hadden gezegevierd. Volgens Yanis Varoufakis heeft de winnaar binnen een luttele dertig jaar al weer het loodje gelegd. We beseffen het alleen nog niet.

In zijn recente boek (“Technofeudalisme, What Killed Capitalism”) beschrijft hij hoe we leven onder techno-feodalisme. Dat is een nieuw soort machtsstructuur. Daarin zijn Tech-bedrijven niet langer gewoon concurrenten, maar hebben ze in feite de rol van digitale leenheren overgenomen. Zij heffen digitale tol op alles wat er gebeurt. We leven niet meer in een vrije markt, maar in digitale domeinen. Daarin mag je als gebruiker slechts ronddolen zolang je je conformeert aan hun voorwaarden.

Voor governance is dat geen theoretisch probleem. Het is een directe aanval op alles wat toezicht, verantwoording en checks and balances geacht worden te beschermen. In plaats van transparantie zien we algoritmische ondoorzichtigheid. In plaats van aandeelhoudersvergaderingen zien we gecentraliseerde platformmacht zonder een reële mogelijkheid voor een tegenstem. In plaats van een raad van toezicht: een zwarte doos. Wat betekent dit voor bestuurders en toezichthouders in publieke en private organisaties? Het betekent dat je nieuwe vormen van macht moet leren herkennen. En dat governance zich niet meer alleen mag richten op de interne huishouding, de stakeholders en de maatschapplijk politieke context. Het gaat uitdrukkelijk ook om de digitale infrastructuur waarbinnen organisaties en hun belangrijkste stakeholders opereren. Als die infrastructuur feitelijk beheerd wordt door Amazon, Google of Meta, moet je je afvragen wie er werkelijk aan de touwtjes trekt. Deze platformgiganten en Cloud-Lords zijn geen spelers in de markt: zij bezitten de markt. De ironie is dat veel raden van commissarissen zich nog steeds bezighouden met notulen en jaargesprekken. De digitale werkelijkheid wordt echter allang herschreven door coderegels buiten hun blikveld. Governance moet wakker worden. De macht is verschoven. En als je niet ziet waarheen, dan ben je als organisatie zelf de horige geworden.

Wat moet je dan als bestuurders en toezichthouders? In de eerste plaats: besef dat macht is verschoven van instituties naar infrastructuur. De digitale basis waarop je organisatie draait, ligt vaak niet in eigen handen. Je HR-systeem, je patiëntendossier, je documentopslag, je interne communicatie, alles wordt gehost, gevolgd en gestuurd binnen platformen waar je geen werkelijke controle over hebt. En waar je contractueel en maatschappelijk wél verantwoordelijk voor blijft, binnen en buiten de organisatie. Bestuurders die dit negeren, zijn nalatig. Toezichthouders die hierover zwijgen, evenzeer. Governance moet zich niet beperken tot gedragscodes en vergadercycli, maar moet de machtsverhoudingen blootleggen die de feitelijke speelruimte bepalen. Dat betekent: herijking van risicoprofielen, expliciete bespreking van digitale afhankelijkheden, en keiharde vragen over eigenaarschap van data en algoritmes.

Wie schrijft de code waar wij ons naar moeten gedragen? In plaats van afhankelijkheid te benoemen als ‘digitale transformatie’, moet je erkennen dat je als organisatie binnen de grenzen van een ander domein opereert. Wie vertrouwt op Amazon Web Services of Google Cloud, vertrouwt niet alleen op techniek, maar ook op een bedrijf met eigen belangen, prioriteiten en verdienmodellen. Dat is niet neutraal. Dat is zombiegovernance. De implicatie is pijnlijk. Veel raden van commissarissen hebben geen flauw benul van deze infrastructuur. Ze praten over gedrag, strategie en compliance, maar de digitale werkelijkheid die die strategie bepaalt, blijft buiten beeld. Intussen werken techbedrijven verder aan hun tolheffing. Onzichtbaar, ongemerkt, onaantastbaar.

Het antwoord? Governance moet digitaal geletterd worden, structureel wantrouwend naar monopolisten, en bereid om onafhankelijkheid weer letterlijk te nemen: loskomen van systemen die je zelf niet begrijpt, laat staan beheerst. Anders ben je niet de bestuurder van je organisatie, maar horige in een datastroom die elders wordt afgetapt.

___

Meer weten over corporate governance? Neem een kijkje op onze events pagina!